Van wild zwijn naar gezelschapsdier
- 4 miljoen jaar geleden
In Zuidoost-Azië ontstaat het wilde zwijn - 2 miljoen jaar geleden
Het wilde zwijn vestigt zich op het vasteland van Eurazië - 1 miljoen jaar geleden
Het Europese zwijn scheidt zich van het Aziatische zwijn - 10.000 tot 100.000 jaar geleden (IJstijd)
De genetische variaties van het zwijn verminderen sterk. Alleen in Zuid-Europa weten populaties zich in stand te houden. - 9.000 jaar geleden
In Azië en het Midden-Oosten begint de domesticatie van het wilde zwijn. Vroege landbouwers nemen het in Anatolië gefokte varken mee naar Europa - Vanaf 1750 (Industriële Revolutie)
Het Europese varken wordt gekruist met het Chinese varken, vanwege de superieure vleeskwaliteit, de goede zorgen van de zeugen voor hun jongen en de grote worpen - 20e eeuw
De varkenshouderij wordt steeds verder geprofessionaliseerd
Steeds meer hobbyisten houden varkens als gezelschapsdier
Varkens worden opnieuw ingezet voor onderhoud van bos, akker, grasland en heidevelden
Het varken door de jaren heen
Noord-Brabant: hét domein van het Nederlandse varken
De helft van alle varkens in Nederland bevindt zich in de provincie Noord-Brabant. Waarom is juist dit deel van het land zo in trek bij varkensboeren? De verklaring is eenvoudig: Noord-Brabant bestaat voor een groot deel uit zandgronden
Voor het houden van melkvee of het bedrijven van akkerbouw is vruchtbare grond nodig. De vaak schrale bodems die veel in Noord-Brabant te vinden zijn, zijn daarvoor niet geschikt. Voor een varken is dat echter geen probleem: die redt zich prima op deze zandgronden.
De vele water- en snelwegen die Noord-Brabant rijk is en de gunstige ligging ten opzichte van de grote afzetgebieden Frankrijk en Duitsland dragen eveneens bij aan de keuze van Brabantse agrariërs om varkens te houden.
Varkensfacts
- Er bestaan circa 300 verschillende varkensrassen
- Het Göttinger varken is het kleinste varkensras ter wereld en weegt zo’n 45 kilogram
- Het grootste varkensras is het reuzenboszwijn; een beer kan wel 275 kilogram wegen
- Gemiddeld weegt een vleesvarken 120 kilogram
- Het geslacht gewicht van een vleesvarken is circa 96 kilogram
- Een vleesvarken levert ruim 65 kilogram aan vlees of vleesproducten voor consumptie op
- Ruim een derde van zijn voedsel zet een varken om in vlees
- Een varken kan gemiddeld 12 jaar worden, kleinere soorten kunnen wel 20 jaar oud worden
- Varkens hebben geurklieren op de poten waar ze elkaar aan kunnen herkennen en waar ze hun territorium mee maken
- Varkens hebben 26 verschillende geluiden om met elkaar te communiceren
- Circa 19 uur per dag doet een varken niets anders dan rusten
- Een varken besteedt 20 minuten per dag aan eten en drinken
- Zo’n 4 uur per dag speelt of wroet een varken of verkent het de omgeving
- Een zeug kan per keer tot wel 12 biggen werpen
- De draagtijd van een zeug bedraagt 3 maanden, 3 weken en 3 dagen
- Een varken kan zo’n 17,5 kilometer per uur rennen, een everzwijn kan wel 55 kilometer per uur halen
- Behalve rennen kunnen varkens ook zwemmen, ze kunnen zelfs duiken
- De cognitieve vaardigheden van een varken zijn vergelijkbaar met die van kinderen van ongeveer vier jaar oud.
De varkensvacht: bescherming en comfort
Varkens hebben lange, stugge haren die essentieel zijn voor hun bescherming. Wanneer ze in de natuur in de modder rollen, vormt hun vacht samen met de modder een isolerende beschermlaag. Dit helpt niet alleen tegen insecten, maar de luchtlaag tussen de huid en de modder zorgt ook voor een effectieve temperatuurregulatie.
Bovendien beschermt de vacht tegen schadelijke UV-stralen, waardoor het risico op zonnebrand aanzienlijk wordt verminderd.
Wist je dat… je berigheid bij zeugen op verschillende manieren kunt herkennen?
Zeugen, de naam voor vrouwtjesvarkens, laten een “sta-reflex” zien als ze berig zijn. Berig betekent dat de zeug zover is, dat ze gedekt kan en wil worden. Het mannetjesvarken wordt beer genoemd; vandaar de benaming berig. Als een zeug berig is, blijft ze stokstijf staan voor een beer, met haar oren steil overeind. Dit wordt een sta-reflex genoemd.
Contact met een beer (waarbij ook geluiden en geurstoffen uit de voorpootklieren van de beer een belangrijke rol spelen) of druk op de rug en de flanken zorgen voor deze sta-reflex. Ongeveer 24 uur na de eerste sta-reflex, is de zeug optimaal klaar om gedekt te worden. Het herkennen van een berige zeug is belangrijk voor varkenshouders, om de juiste tijd voor inseminatie of dekking te bepalen.
In de spotlight: Ontdek de verschillende varkensrassen!
Nederland kent een rijke verscheidenheid aan varkensrassen, elk met unieke eigenschappen en een eigen verhaal. Maak kennis met enkele van de meest bijzondere rassen:
Nederlands Landvarken: Dit ras staat bekend om zijn robuustheid, aanpassingsvermogen en goede vleeskwaliteit.
Bonte Bentheimer: Met hun opvallende zwart-witte vlekken zijn deze varkens niet alleen prachtig om te zien, maar ook robuust en vriendelijk.
Piétrain: Dit krachtige en gespierde ras staat bekend om zijn magere vlees en snelle groei.
Kunekune: De Kunekune onderscheidt zich van andere varkensrassen door zijn schattige, harige vacht en kleine, opgerichte snuit.
Mangalica: Ook wel bekend als het Wolvarken, komt oorspronkelijk uit Hongarije. Wat dit ras bijzonder maakt, is zijn dichte, krullende vacht.
Wist jij dit?
Varkensvlees onder de armen hebben
De Nederlandse taal kent veel spreekwoorden en gezegden waarin varkens of zwijnen voorkomen. ‘Dat slaat als een tang op een varken’ en ‘dat varkentje wassen’ ken je ongetwijfeld. Maar weet je ook wat er bedoeld wordt als iemand twee ruggen uit een varken wil snijden? Of wat er aan de hand is als je je tussen zwijn en big bevindt? En is het een compliment als je hoort dat je varkensvlees onder de armen hebt?
Het verhaal van het varken: Kunst van 51.000 jaar geleden!
Nog niet zo lang geleden is er een bijzondere ontdekking gedaan: een 51.000 jaar oude grotschildering op het Indonesische eiland Sulawesi!
Wetenschappers hebben een kunstwerk gevonden van drie mensachtige figuren en een rood varken. Dit zou wel eens het oudste kunstwerk kunnen zijn dat een verhaal vertelt! De schildering laat zien dat mensen al vroeg kunst gebruikten om verhalen te delen.
Betrouwbaar en optimistisch, maar ook naïef en verwaand
In de Chinese astrologie heeft ieder sterrenbeeld zijn eigen teken dat gelijk is aan een dier. Elk dier staat voor een bepaalde gedragsuiting, met een goede balans van positieve en negatieve kanten. Het varken is één van de in totaal twaalf dieren binnen de Chinese astrologie en staat voor betrouwbaar, sensueel en optimistisch, maar ook voor naïef en verwaand.
Als je geboren bent in 1923, 1935, 1947, 1959, 1971, 1983, 1995, 2007 of 2019 ben je geboren in het jaar Varken. Het volgende jaar van het Varken is in 2031.
Een goed gespekte toekomst
Voor de gemiddelde man of vrouw was het vroeger niet gebruikelijk om geld te sparen. In het voorjaar kochten arbeidersgezinnen daarom vaak voor een klein bedrag een biggetje. Het varkentje was niet kieskeurig en scharrelde zelf van etensresten zijn maaltijden bij elkaar. Een half jaar later was de big uitgegroeid tot een flink varken en kon het gezin er de hele winter van eten. Een karbonade of ham was destijds bovendien een uitstekend ruilmiddel. Een goede investering dus, zo’n big!
Een varken was vroeger een teken van welvaart en stond symbool voor geluk. Die symboliek zie je terug in het spaarvarken dat bij veel mensen thuis staat: een veilige manier om je geld te bewaren en de zekerheid van een goed gespekte toekomst.
Piggy bank
Maar er is nog een andere verklaring waarom er spaarvarkens zijn en niet bijvoorbeeld spaarhamsters of spaarkoeien. Daarvoor moeten we terug naar de middeleeuwen. In die tijd werden potjes van een bepaalde kleisoort gebruikt om van alles in te bewaren. Die specifieke kleisoort heette in het oud-Engels pygg. Van pygg naar piggy is een kleine stap. De piggy bank, oftewel het spaarvarken, was geboren.
Psst ... zo krijg je de krul uit de staart
Roze, knorren en een krulstaart. Varkens hebben een aantal zeer kenmerkende eigenschappen, en de krul in de staart hoort daar zeker bij. Toch is het niet zo dat álle varkens een krulstaart hebben.
Bij wilde zwijnen zie je bijvoorbeeld alleen maar steile staarten die nooit krullen. Dreigt er gevaar of is er grote opwinding, dan zet een wild zwijn zijn staart loodrecht omhoog en gaat er als een haas vandoor. Ook bij hangbuikzwijnen en andere minivarkens zie je nooit een krul in de staart.
De krulstaart is genetisch dominant boven een rechte staart, en daardoor zie je bij de meeste varkens wel die mooie krul. Slechts één van de ouderdieren hoeft een krulstaart te hebben, om dit kenmerk aan hun biggen door te geven. De krulstaart blijft daardoor onlosmakelijk verbonden aan het varken.
Ontkrullen
Wist je dat je een varken met één simpele beweging zijn staart volledig kan laten ontkrullen? In dit grappige filmpje toont een Britse boer zijn geheime truc:
Een citroenvarkentje voor geluk in het nieuwe jaar
Voor geluk in het nieuwe jaar is een citroenvarkentje een must!
Je maakt dit grappige varkentje heel simpel. Prik vier tandenstokers in een citroen. Dit zijn de poten van het varken. Maak vervolgens inkepingen bovenop voor de oren en snijd een flinke gleuf voorin waarmee je de bek maakt. Steek twee kruidnagels in de citroen die de ogen voorstellen en vorm met een stukje aluminiumfolie de staart. En tot slot, het belangrijkste: schuif een muntje in zijn bek.
Met dit citroenvarken begin je het nieuwe jaar goed en help je het geluk een handje. Waar dit verhaal exact zijn oorsprong vindt, is onduidelijk. Maar baat het niet, schaadt het niet. Bovendien: het is toch een prachtig plaatje?
Of brengt het gouden varken geluk?
In de kersttraditie van veel landen in Midden Europa is vooral een gouden varkentje verbonden met het kerstfeest, en dan in het bijzonder met kerstavond op 24 december.
Het geloof is dat iemand die op die dag heeft gevast en geen vlees heeft gegeten, op kerstavond een beeld van een gouden varkentje op wand zal zien. Wie het gouden varkentje heeft gezien, zal het volgende jaar veel geluk meemaken.
De gouden kleur van het varken heeft in deze traditie nog weer een geheel eigen betekenis. Natuurlijk verwijst de kleur naar de rijkdom van goud maar veel meer heeft de gouden kleur te maken met de gouden stralen van de zon. De zonnewende die aanstaande is, met de dagen die na de kerstperiode weer gaan lengen en met het nieuwe seizoen en het voorjaar dat op komst is.
Koploper in duurzame voedselproductie
De Nederlandse varkenshouderij maakt een transitie door naar een duurzame en transparante topsector, die zorg draagt voor een vitale leefomgeving, een gezond milieu en lekkere en gezonde voeding.
Een sector die wereldwijd vooroploopt als het gaat om voedselkwaliteit, diergezondheid, dierenwelzijn en CO2-footprint. En bovendien een cruciale rol vervult in de duurzame kringlooplandbouw, die wij in ons land nastreven. Het varken is cruciaal in de kringlooplandbouw en er gaat niets van het dier verloren; alles wordt benut.
Antonius met het varken
Antonius met het varken is de bijnaam van de christelijke heilige Antonius van Egypte, ook wel Sint Antonius-Abt genoemd. Sint Antonius-Abt leefde rond het jaar 300 en staat bekend als de vader van het kloosterleven. Hij werd geboren als kind van rijke ouders, maar gaf na het overlijden van zijn ouders – hij was toen twintig jaar – alle bezittingen aan de armen en trok zich in eenzaamheid terug in de woestijn. Niet veel later voegden andere christenen zich bij hem, waardoor hij de eerste monnik werd die vele volgelingen kreeg.
Zijn volgelingen werden Antonieten genoemd. Zij mochten hun varkens vrij laten rondlopen als vergoeding voor de verpleging die zij verstrekten. Varkens waren destijds al uitermate circulaire dieren, Zij ruimden in veel steden het stadsvuil op en voorkwamen daarmee dat ratten werden aangetrokken en de pest verspreidden. Mede daarom werd Sint Antonius-Abt een van de bekende ‘pestheiligen’ en was hij populair bij boeren, slagers en handelaren in vleeswaren. Op 17 januari, de naamdag van Sint Antonius-Abt, werden deze varkens geslacht en het vlees werd verdeeld onder de armen.
Varkens zijn hele snelle dieren
Varkens zijn indrukwekkende renners. Met een topsnelheid van maar liefst 17.5 kilometer per uur kunnen ze verrassend snel bewegen en hebben zij een goed richtingsgevoel.
Deze snelheid is essentieel voor de overleving in het wild, waar ze moeten kunnen ontsnappen aan roofdieren en andere bedreigingen. Maar wist je dat het wilde varken, ook wel bekend als het everzwijn, nog indrukwekkender is? Dit varken behaald de topsnelheid van 55 kilometer per uur. Deze snelheid, gecombineerd met hun behendigheid en scherpe zintuigen, maakt hen uitstekende overlevingskunstenaars in hun natuurlijke habitat.
Het lijkt hier wel een zwijnenstal; of toch niet..
De uitdrukking "het lijkt hier wel een zwijnenstal" wordt gebruikt om te verwijzen naar een situatie die buitengewoon rommelig, chaotisch of ongeorganiseerd is.
Het komt voort uit het idee dat varkens bekend staan om het creëren van een grote puinhoop in hun leefomgeving, zoals het omwoelen van modder en stro. Hoewel varkens vaak worden geassocieerd met modder, zijn ze eigenlijk van nature schone dieren.
Ze rollen in modder om af te koelen en om zich te beschermen tegen insecten. Varkens rollen in de natuur ook in de modder om te voorkomen dat hun huid verbrandt. Ondanks deze gewoonte, houden varkens hun nest en voederplaats doorgaans schoon.
Daar zit een geurtje aan...
Wist je dat varkens pootklieren hebben? Met deze bijzondere klieren laten ze geursporen achter, waarmee ze hun territorium (naast het markeren met mest en plas) afbakenen.
Varkens herkennen elkaar ook aan deze pootkliergeuren. Wist je bijvoorbeeld al dat beren (mannelijke varkens) in het wild tijdens de paartijd (okt-nov) door deze geursporen aan zeugengroepen laten weten dat ze beschikbaar zijn?
Het fascinerende gebit van een varken!
Het varken is een alleseter en hier heeft het varken een stevig gebit voor nodig. Hier zijn de vier soorten tanden die je in een varkensgebit vindt:
- Snijtanden (Incisors): Ideaal voor het afsnijden van voedsel tijdens het kauwen.
- Hoektanden (Canines): Puntig en krachtig, perfect voor grip en als wapen.
- Valse kiezen (Premolars): Kleinere kiezen achter de hoektanden, met een enkelvoudige knobbelstructuur voor het vermalen van voedsel.
- Echte kiezen (Molars): Gelegen achter de valse kiezen, met een dubbele knobbelstructuur voor het grondig malen van voedsel.
Varkens en dan vooral (niet-gecastreerde) beren ontwikkelen flinke hoektanden. Dit worden slagtanden genoemd. Bij gevechten kunnen ze elkaar daarmee verwonden. Maar ze gebruiken ze ook bij het zoeken naar voedsel. Bij wilde zwijnen kun je deze slagtanden nog goed zien en groeien ze verder naar boven naarmate het mannetje ouder wordt. Klik hier om een afbeelding te zien van het varkensgebit.
Wist je dat varkens niet zweten zoals wij?
In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, zweten varkens eigenlijk niet door hun huid, zoals mensen dat doen. Ze hebben maar een paar zweetklieren en kunnen hun warmte daarom via die weg niet goed kwijt. Varkens reguleren hun lichaamstemperatuur bij warme temperaturen voornamelijk door te hijgen en door modderbaden te nemen.
In Nederlandse varkensstallen worden varkens, wanneer het warm is, vaak koel gehouden met vloerkoeling, druppelsystemen en nevelkoeling. Daarnaast zorgt de boer ervoor dat de varkens op het heetst van de dag zoveel mogelijk rust krijgen. Zo blijven varkens lekker fris en zitten ze goed in hun vel!
Wist je dat varkens niet zo goed kunnen zien als mensen?
Ze houden van schemering en verkennen onbekend terrein met hun kop omlaag. Zo gebruiken ze hun zintuigen om te voelen, ruiken en proeven wat er op de grond ligt. Hun ogen zijn afgestemd op het zoeken naar voedsel en ze kijken langs hun neus naar beneden. Varkens kunnen niet ver kijken en hebben een smaller blikveld dan wij.
(Bron: Geolab)
Spreekwoord: Het varken is op een oor na gevild
Als iets bijna klaar is kun je ook zeggen: het varken is op een oor na gevild. Dit is een van de vele spreekwoorden waarin onze bondgenoot het varken een prominente rol speelt.
Het spreekwoord ‘Het varken is op een oor na gevild' is een gezegde dat historisch gezien zijn oorsprong kent vanuit het boerenbedrijf.
Bij het slachten van dieren wordt de huid vaak tot aan de oren verwijdert. Het slachtproces is dan bijna klaar, tot op een oor na gevild.
Als een zaak op een kleinigheid na afgehandeld wordt naast het spreekwoord het varken is op een oor na gevild ook de verkorte versie op een oor na gevild gebruikt.
